Pentekostalizm w Polsce

Autor: Grzegorz Szymończyk

Kościół Chrystusowy nie jest tak naprawdę organizacją, ale organizmem, który kształtuje właściwą dla siebie strukturę organizacyjną w zależności od miejsca i czasu. Nie może ona być zatem dokładnie taka sama w każdym miejscu i w każdym okresie historycznym. Dlatego też Nowy Testament wypowiada się na ten temat jednocześnie jedynie zarysowując owe wytyczne, jak i czyniąc to wystarczająco jasno. W tych ogólnych ramach poszczególne zbory i całe denominacje znajdują swoje miejsce, które odpowiada ich wewnętrznemu życiu.1

Pentekostalizm (gr. pentekoste – pięćdziesiąty dzień po Wielkanocy tj. Zesłanie Ducha Świętego, Zielone Świątki) zrodził się na początku XX wieku. Współczesny ruch zielonoświątkowy, wywodzący się z ruchu uświęceniowego w Stanach Zjednoczonych, zaliczany jest do radykalnego skrzydła Reformacji, jednakże w porównaniu z innymi społecznościami ewangelikalnymi szczególnie mocno akcentuje naukę o Duchu Świętym.

Historycy ruchu zielonoświątkowego mówią o jego dwóch kolebkach. Pierwszą jest miejscowość Topeka w stanie Kansas (USA), gdzie na początku stycznia 1901 roku Charles F. Parham (1873 – 1929) oraz studenci założonej przez niego szkoły biblijnej, dotknięci potężnie przez Ducha Świętego, zaczęli mówić innymi językami (glossolalia). Drugą kolebką jest Los Angeles i rok 1906. W gminie chrześcijańskiej przy Azusa Street 9 kwietnia 1906 roku siedmioro wiernych doznało przeżycia zielonoświątkowego i zaczęło mówić innymi językami. Dopiero z Los Angeles wieść o przebudzeniu pentekonstalnym rozniosła się na cały świat. Wkrótce apostołowie ruchu zielonoświątkowego przybyli do Europy (Norwegia – grudzień 1906, Szwecja – styczeń 1907, Niemcy – marzec 1907, Dania – sierpień 1908).2

Historia ruchu zielonoświątkowego w Polsce
Pierwsze nabożeństwo o charakterze zielonoświątkowym z udziałem misjonarki z Anglii odbyło się w Witebsku, a więc na terenie I Rzeczypospolitej, w 1909 roku.3 Pierwszymi zielonoświątkowcami na ziemi polskiej byli członkowie Społeczności Chrześcijańskiej, ruchu neo-pietystycznego w łonie luteranizmu na Śląsku Cieszyńskim. Wykluczeni ze Społeczności Chrześcijańskiej z powodu przeżyć pentekostalnych powołali do życia Związek Stanowczych Chrześcijan zarejestrowany w Cieszynie 15 lipca 1910 roku.

Drugi nurt ruchu zielonoświątkowego w Polsce pojawił się w Polsce północnej i centralnej pod wpływem działalności anglosaskich organizacji misyjnych oraz na Kresach Wschodnich – głównie na skutek działalności ewangelizacyjnej reemigrantów z Ameryki Północnej w latach dwudziestych. Początkowo zbory te działały niezależnie i dopiero na konferencji międzyzborowej w Starej Czołnicy pod Łuckiem w dniach 22 – 23 maja 1929 roku utworzono Związek Zborów Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (później używano nazwy: Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej [KChWE]).

Przed wybuchem II wojny światowej KChWE liczył ok. 20.000 wiernych i ok. 500 zborów, a jego członkami byli ludzie różnych narodowości – Polacy, Ukraińcy, Białorusini i in. Liczba wyznawców zmalała poważnie w wyniku przesunięcia granicy w 1945 roku. W wyniku ostrych nacisków pochodzących z zewnątrz, KChWE przyłączył się do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w 1953 roku. Po rozpadzie ZKE w 1988 roku, Stanowczy Chrześcijanie oraz większość zborów chrześcijan wiary ewangelicznej utworzyli Kościół Zielonoświątkowy w Polsce. Obecnie liczy on ok. 20.000 członków oraz 175 zborów. Z kolei część zborów chrześcijan wiary ewangelicznej (głównie w Lubelskiem) utworzyła Kościół o nazwie Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Kościół ten posiada ponad 25 zborów i liczy ok. 2000 wiernych.

Poza wymienionymi wyżej Kościołami, w Polsce działa jeszcze ponad 10 innych zarejestrowanych i kilka nie zarejestrowanych wspólnot zielonoświątkowych. Trzy większe wspólnoty to: Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa (21 zborów i ok. 2000 wiernych), Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa (6 zborów i ok. 500 wiernych) oraz Kościół Boży w Chrystusie (23 zbory i ok. 1600 wiernych). Tych pięć większych zielonoświątkowych związków wyznaniowych tworzy wspólne forum. W jego ramach kierownictwo tych związków wyznaniowych spotyka się dwukrotnie w ciągu roku, uzgadniając współpracę i niektóre wspólne zamierzenia.4

Ogólną liczbę wszystkich zielonoświątkowców posiadających pełne członkostwo kościelne w naszym kraju ocenia się na ok. 30.000 osób. Biorąc pod uwagę osoby pozostające pod ich opieką rodzicielską oraz inne trwale związane z wymienionymi związkami wyznaniowymi, można mówić o znacznie większym pod względem liczbowym pentekostalnym kręgu konfesyjnym w Polsce.

Zarys doktryny
W 1997 roku Naczelna Rada Kościoła ustaliła następujący tekst Wyznania Wiary Kościoła Zielonoświątkowego:

„Wierzymy, że Pismo Święte – Biblia – jest Słowem Bożym, nieomylnym i natchnionym przez Ducha Świętego i stanowi jedyną normę wiary i życia.

Wierzymy w Boga w Trójcy Świętej jedynego, w osobach Ojca i Syna i Ducha Świętego.

Wierzymy w Synostwo Boże Jezusa Chrystusa, poczętego z Ducha Świętego, narodzonego z Marii Dziewicy, w Jego śmierć na krzyżu za grzech świata i Jego zmartwychwstanie w ciele; w Jego wniebowstąpienie i powtórne przyjście w chwale.

Wierzymy w pojednanie z Bogiem przez opamiętanie i wiarę w ewangelię, w chrzest i Wieczerzę Pańską..

Wierzymy w chrzest Duchem Świętym, przeżywanie pełni Ducha i Jego darów.

Wierzymy w jeden Kościół, święty, powszechny i apostolski.

Wierzymy w uzdrowienie chorych jako znak łaski i mocy Bożej.

Wierzymy w zmartwychwstanie i życie wieczne”.5

Tekst powyższego wyznania różni się nieznacznie od Wyznania Wiary Kościoła Zielonoświątkowego z 1988 roku. KChWE formułuje zasady wiary w sposób niemalże identyczny jak Kościół Zielonoświątkowy [KZ] w 1988 roku. Zasadnicza różnica występuje tylko w jednym miejscu. Otóż tam, gdzie KZ mówi o wierze „w chrzest Duchem Świętym, przeżywanie pełni Ducha i Jego darów”, KChWE stwierdza, że jest to wiara „w chrzest w Duchu Świętym według Pisma Świętego i dary Ducha Świętego”.6

Kościół Zielonoświątkowy uważa, że Pismo Święte jest w pełni wystarczającą, pewną i nieomylną normą poznania, wiary i posłuszeństwa, które stanowią o zbawieniu. Jest ono w całości natchnionym przez Ducha Świętego Słowem Bożym, a oświecenie przez Ducha Świętego jest niezbędne do jego właściwego zrozumienia. Kościół Zielonoświątkowy opowiada się za traktowaniem Biblii jako jedynej podstawy moralności i wartości.

Nawiązując do słów Pana Jezusa: „(…) Musicie się na nowo narodzić”7, zielonoświątkowcy uważają, że każdy człowiek powinien przeżyć duchowe narodzenie na nowo. Wierzący powinien posiadać pewność zbawienia. Narodzony na nowo chrześcijanin powinien także przeżyć chrzest w Duchu Świętym. Dzięki Duchowi Świętemu mamy stałą świadomość obecności Boga oraz odczuwania Jego działania. Dary Ducha Świętego są dawane ku zbudowaniu Kościoła, dla skutecznej służby i świadectwa. Kościół Zielonoświątkowy podkreśla także możliwość przeżywania uzdrowienia ciała. Uzdrowienie może dokonać się w trakcie nabożeństwa, podczas spotkań i modlitw wstawienniczych lub przez indywidualną modlitwę.8

Kościół Zielonoświątkowy przyjmuje dwa ustanowienia Chrystusowe (sakramenty): Chrzest i Wieczerzę Pańską. Chrzest jest dokonywany w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Przeprowadza się go poprzez zanurzenie wiernego w wodzie. Taki sposób sprawowania sakramentu znajduje swoje uzasadnienie w używanej przez apostołów greckiej nazwie chrztu.9 Wieczerza Pańska jest aktem wspominania pamiątki śmierci Jezusa. Jest ona wyrazem wspólnoty, koinonii wiernych między sobą i z Bogiem. Wieczerza Pańska obchodzona jest pod dwiema postaciami: chleba i wina. Obecność Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej jest rzeczywista, ale duchowa, nie materialna. Nie praktykuje się chrztu niemowląt. Zastępuje się go modlitwą o błogosławieństwo dla dziecka. Zborowa uroczystość błogosławieństwa ma na celu poświęcenie dziecka oraz przyniesienie mądrości jego wychowawcom tzn. rodzicom i nauczycielom.10 Zielonoświątkowcy nie są zwolennikami sztywnej, schematycznej liturgii, lecz są za spontanicznym, radosnym przeżywaniem kontaktu z Bogiem.11

Podstawowe kierunki działalności

W opinii zielonoświątkowców celem Kościoła jest głoszenie Słowa Bożego i czynienie ludzi uczniami Chrystusa. Jest on realizowany poprzez:
– określanie doktryn i zasad wiary,
– organizowanie życia religijnego i publiczne sprawowanie kultu,
– zarządzanie sprawami kościelnymi według własnego prawa i swobodne wykorzystywanie władzy duchownej,
– udzielanie posług religijnych oraz organizowanie i prowadzenie zgromadzeń religijnych,
– kształcenie i powoływanie duchownych,
– nauczanie religii, w tym także za pomocą prasy, książek, druków oraz filmów i środków audiowizualnych,
– realizowanie inwestycji sakralnych i kościelnych,
– nabywanie, posiadanie i zbywanie majątku ruchomego i nieruchomego oraz zarządzanie nim,
– zbieranie ofiar, składek, przyjmowanie darowizn, spadków i innych świadczeń od osób fizycznych i prawnych, czerpanie dochodów z imprez i zbiórek publicznych,
– wytwarzanie, nabywanie przedmiotów i artykułów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystanie z nich,
– korzystanie ze środków masowego przekazu,
– prowadzenie działalności oświatowo – wychowawczej,
– tworzenie organizacji na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym oraz ich skutkom,
– prowadzenie działalności charytatywno – opiekuńczej,
– zakładanie, prowadzenie i poszerzanie cmentarzy,
– inicjowanie powstawania i przystępowania do krajowych organizacji między kościelnych,
– uczestniczenie w międzynarodowych organizacjach wyznaniowych oraz utrzymywanie kontaktów zagranicznych w sprawach związanych z realizacją swoich zadań,
– prowadzenie działalności gospodarczej,
– zakładanie i prowadzenie: zborów, seminariów teologicznych, instytutów i szkół misyjnych, duszpasterstw, misji, ośrodków kościelnych, wydawnictw, studiów radiowych i telewizyjnych.12

Struktura organizacyjna
Kościół Zielonoświątkowy w RP jest wspólnotą autonomicznych zborów. Terenem działalności Kościoła jest przede wszystkim obszar Państwa Polskiego. Podstawową jednostką w Kościele jest zbór, czyli lokalna wspólnota wiernych. Zborowi przewodzi pastor (jako kaznodzieja, nauczyciel i duszpasterz) wraz z radą starszych. Kościół jest podzielony na okręgi kościelne, na których czele stoją prezbiterzy okręgowi, powoływani z grona starszych duchownych czyli prezbiterów (nie z grona diakonów).

Najwyższą władzą Kościoła jest Synod, który zbiera się co cztery lata. Synod wybiera zwierzchnika Kościoła w osobie prezbitera naczelnego oraz na jego wniosek powołuje pozostałych członków Prezydium Naczelnej Rady Kościoła, którzy wraz z prezbiterami okręgowymi wybranymi w poszczególnych okręgach stanowią właśnie Naczelną Radę Kościoła. Przewodniczącym zarówno NRK jak i jej prezydium jest z urzędu prezbiter naczelny.

Kadry duchownych i innych pracowników Kościelnych są przygotowywane: w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie na pięcioletnich studiach magisterskich i coraz częściej doktoranckich, w Warszawskim Seminarium Teologicznym na trzyletnich studiach licencjackich oraz w innych szkołach biblijnych istniejących w Kościele oraz na uczelniach zagranicznych. Od początku dziejów Kościoła zielonoświątkowego w Polsce praktykowane jest również tzw. terminowanie w zborach u boku doświadczonych pastorów.13

Sytuacja prawna
Podstawowymi aktami określającymi działalność związków wyznaniowych, jakimi są Kościoły zielonoświątkowe jest ustawa z 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Ustawa ta była przełomem w stosunkach państwa ze związkami wyznaniowymi. Zapewniła ona każdemu swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażanie ich publicznie. Wierzący wszystkich wyznań oraz niewierzący mają równe prawa w życiu państwowym, politycznym, społecznym, kulturalnym. Podstawą jest równo uprawnienie w swobodzie pełnienie funkcji religijnych przez Kościoły, określaniu swojej doktryny religijnej i sprawowaniu kultu. Ustawa dała też możliwość prowadzenia działalności dydaktycznej – prowadzenia szkół, wydawania prasy i książek. Uregulowano osobowość prawną Kościołów i ich statutowych organów.14

Z dniem 1 lutego 1988 roku, z chwilą wykreślenia z rejestru wyznaniowego Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego, zostały zalegalizowane dwa Kościoły o charakterze zielonoświątkowym, a mianowicie – Kościół Zielonoświątkowy (numer w rejestrze Kościołów i innych związków wyznaniowych – 31) i o wiele mniejszy Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (numer w rejestrze Kościołów i innych związków wyznaniowych – 25). Powstałe mniej więcej w tym czasie inne wspólnoty o duchowości zielonoświątkowej nie wchodziły w skład ZKE. Były to:
– Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa (nr 18),
– Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa (nr 10),
– Kościół Boży w Chrystusie (nr 28).

Wkrótce po usamodzielnieniu się, w 1991 roku, Kościół Zielonoświątkowy wystąpił do państwowych władz wyznaniowych o ustawowe uregulowanie stosunków z Państwem. Rozmowy rządowo – kościelne w sprawie przygotowania projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego rozpoczęły się w maju 1994 roku. Ustawa ta została uchwalona przez Sejm w 1997 roku. Podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego, ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w RP została ogłoszona w Dzienniku Ustaw nr 41, pod pozycją 254 z dnia 26 kwietnia 1997 roku. Tak więc Kościół Zielonoświątkowy w Polsce po wielu dziesięcioleciach swego istnienia na ziemiach polskich otrzymał uregulowanie swojej sytuacji prawnej w stopniu najwyższym tzn. na drodze ustawy sejmowej.15 Jednakże pozostałe cztery największe Kościoły zielonoświątkowe w Polsce nadal nie uzyskały indywidualnej regulacji ustawowej (stan prawny na 1 stycznia 2006 roku).16

Przypisy:

1 L. Steiner, Zarządzanie zborem, Chrześcijanin 2000 nr 5 – 6, s. 10.
2 Por. Z. Pasek, Ruch zielonoświątkowy. Próba monografii, Kraków 1992; W. Włoch, Zielonoświątkowy ruch, (w:) Religia. Encyklopedia PWN…, dz. cyt., s. 483-486.
3 E. Czajko, Sytuacja prawna ruchu zielonoświątkowego w Polsce w perspektywie historycznej, Warszawa 2000, s. 3 – 6.
4 M. Tymiński, Kościół Zielonoświątkowy w Polsce, Wrocław 1999, s. 37.
5 M. Tymiński, dz. cyt., s. 102.
6 K. Karski, Symbolika. Zarys wiedzy o Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich, Warszawa 1994, s. 185.
7 Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Warszawa 1975, (J 3, 7).
8 M. Tymiński, dz. cyt., s. 102 – 104.
9 Tamże, s. 107.
10 Kościół Zielonoświątkowy przyjął oficjalne stanowiska w sprawie Chrztu i Wieczerzy Pańskiej, tudzież obrzędów dotyczących dzieci.
11 M. Tymiński, dz. cyt., s. 114.
12 M. Tymiński, dz. cyt., s. 48 – 49.
13 E. Czajko, Zielonoświątkowcy, Chrześcijanin 2003 nr 7 – 8, s. 8.
14 M. Tymiński, dz. cyt., s. 43.
15 E. Czajko, Sytuacja prawna ruchu zielonoświątkowego w Polsce w perspektywie historycznej, Warszawa 2000, s. 18 – 28.
16 Por. M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2003, s. 216.